SEZAI KARAKOÇ

Levendoğlu, Zülküf Canyüce, Sait Yeni, Mehmet C. Güneş, M. Cemil, Mehmet Yasin, Mehmet Yasinoğlu, S. Y., M. B. Y., imzaların da kullandı. I. Dünya Savaşı’nda Ruslara karşı savaşırken esir düşne ve bir süre Kafkasya’da esaret hayatı yaşayan Yasin Efendi ile Emine Hanım’ın oğludur. Ailesi Ergani’de Levendoğulları adıyla da tanınan bir sipahi soyundan gelmektedir. İlkokul Ergani’de bitirdi, ortaöğrenimini parasız yatılı olarak okuduğu Maraş Ortaokulu ile Gaziantep Lisesi’nde tamamladı. Aile içerisinde özellikle babasından öğrendiği dini bilgilerle yetişti. Liseyi bitirdikten sonra babasının ilahiyat, kendisinin de felsefe öğrenimi yapmasını istemesine rağmen, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde bursu okuma olanağı kazanınca da bu okula girdi. 1955’te Maliye Şubesi’nden mezun oldu. Aynı yıl Şiir Sanatı adlı bir dergi çıkardı ve Gelirler Genel Müdürlüğü kontrolörlüğü görevlerinde bulundu. Görevi dolayısıyla çeşitli denetleme gezileri sırasında özellikle Orta Anadolu ve Ege Bölgesi’nde pek çok yeri yakından görüp tanıma fırsatı buldu. 1965’te kendi isteği ile memurluktan emekliye ayrıldı.
1950’den sonraki Türk şiirinin önde gelen isimlerinden biri olan Sezai Karakoç bir süre adı İkinci Yeni şairleri arasında (hem aynı yıllarda şiirler yayımlaması, hem de biçimsel yönden onlarla birtakım benzerlikler taşıması ve Cemal Süreya ile dostluğu sebebi ile) anılmış olmakla beraber, gerçek şiirinde işlediği temalar, gerekse şiirsel duyarlığa yaklaşımı bakımından onlardan ayrılır.
1960’ta kendi kıt olanaklarıyla Diriliş adında bir dergi çıkarmaya başladı. Derginin hazırlık dönemini ise kendisi anılarında “Yeni bir nesil gelmişti. Ortam otuz yıl öncesine göre çok değişmişti. Düşünüşte bir yenilenmeye ve tazelenmeye ihtiyaç vardı. Yeni bir dil ve üslup gerekliydi. Bir süredir daldığım metafizik düşünceler de kendini ifade için beni zorluyordu. Bu fevkalade şartlar içinde doğdu Diriliş. Ba’süba’delmevtin karşılığı olarak Diriliş’i bulmuştum. Ölümden sonra dirilme anlamına…” sözleriyle açıklamaktadır. 1961 yılı ise bütünüyle metafizik duyarlılıklarla dolu geçer. 1963 sonlarına doğru bu kez babasının ölümü onu yine oldukça derinden etkileyecektir. 1966’da Diriliş dergisinin renkli kapaklı ve daha ciddi görünümlü bir dergi halinde yeniden çıkarmaya başlar, ancak bir yıl kadar sonra dergi tekrar kapanmak zorunda kalır.
Sezai Karakoç’un şiir çizgisinin esas dönüm noktası 1967’de yayımlanan “Hızırla Kırk Saat” le başlamaktadır. Onda başlangıçtan beri mevcut mistik ve metafizik öğeler bu kitapla birlikte destansı anlatımla birleşerek bütünüyle dini bir havaya bürünür. Burada ölümü bir kurtuluş ve arınma olarak gören Sezai Karakoç’un bu yapıtı bazı yönleriyle E. Pound’un “The Cantons” eserine benzetilmiştir. Hızırla Kırk Saat’in bir anlamda devamı kabul edilen, inanç ve imge dünyasının biraz daha zenginleşip derinleştiği Taha’nın Kitabı’nda toplumsal kimlik de ön plana çıkmaktadır. Burada, kötülüğün simgesi
olan yarasalarla savaşan Taha aynı zamanda “diriliş” imgesi olarak sunulmaktadır. Üçlemenin son kitabını Gül Muştusu oluşturur. Bazı eleştirmenlerin “modern bir gül mesnevisi” olarak gördükleri bu yapıtta gül imgesinin ortaya koyduğu bütün çağrışımlardan yola çıkılarak, gül bir inanç sisteminin simgesi haline gelir. Şiirlerinde metafizik problemler, Anadolu gelenekleri ve görenekleri, kent uygarlığının ortaya çıkardığı bunalımlar ve çağdaş Batı şiirinden gelen imgeler bir arada bulunmaktadır. Çağdaşı birçok şairden farklı olarak hiçbir zaman karamsar olmayan Sezai Karakoç, hayatta olduğu gibi sanatında da yaşama ve yaşatma sevincine sahip çıkmıştır. Çocukluk yılları Diyarbakır, Ergani çevresinde geçen Karakoç’un şiirlerinde bu ortam “mutlu çağ”, bir çeşit “kayıp cennet” gibi yer almaktadır.
Şiirinde insanı bütün düşünce, duygu ve sezgileriyle veren şair, şiirin insanı soyutlaştırması gerektiği, şiirin bir nitelikler sanatı olduğu, şairin de yapıtına insanı sadece bir fon olarak yerleştirebileceği görünüşüne yer verir. Özellikle “Şahdamar” ve “Köpük” adlı eserlerinden sonra biraz da İkinci Yeni şairleri gibi kapalı bir anlatım biçimine doğru kayan şiirlerin arka planı oldukça zengin imgeler ve serbest çağrışımlarla yüklüdür. Bir yazısında: “Anlam, yeni şiirde kendi öz fonksiyonunu yitirmiştir. Bir uyurgezerdir, hafızasını kaybetmiştir belki. Gerçi yeni şiir yer yer anlamsızlığı dener. Anlam boşlukları bırakılabilir, anlam sıkıntıları çekebilir, ama büsbütün anlamsız bir şiir düşünülemez” der.
“Diriliş”i özel olarak kendi sanatı, genel anlamda bütün İslam uygarlığının yeniden kendine gelmesi anlamında geniş ve kapsamlı bir terim olarak temellendiren Sezai Karakoç’a göre diriliş, “insanın İslam’da dirilmesi ve İslam’da kurtulmasıdır”. Anılarında “zaten hayat, insanın sürekli kendini araması değil midir bir bakıma” diyen Karakoç “Diriliş” kavramı çerçevesinde İslam uygarlığını yeniden diriltmeye ve içinde yaşadığımız çağa bütünüyle yansıtmayı amaçlar. Ayrıca tarihin bütün gerçeklerinin bilinmesi; eski edebiyatın yeni kuşaklar tarafından mutlaka öğrenilmesi; kültür, edebiyat ve bilgi alanında yeni bir diriliş hamlesi yapılması gerektiği görüşündedir. Düşüncelerini ve ideallerini özellikle “Sütun” adlı kitabında dile getirmiştir. Hemen hemen hepsi önce gazete ve dergilerde yayımlanan düşünce yazılarının çoğu kitaplaşmış olup bunların sayısı otuzu bulmuştur. Bu kitaplar arasında “Diriliş Neslinin Amentüsü”, “İslam Toplumunun Ekonomik Strüktürü” ve “İslam’ın Dirilişi” en çok okunanlardır.
Sezai Karakoç 1968’de MTTB Millî Hizmet Armağanını, 1970 yılında sürgündeki Macar yazarlarının takdir ve şükranlarının nişanesi olarak Gümüş Hürriyet Madalyasını, Hikâyeler kitabıyla 1982’de Hikâye Ödülünü kazandığı Türkiye Yazarlar Birliğinin 1988’de Üstün Hizmet Ödülünü, 1991’de yapılan XII. Dünya Şairleri Kongresinde World Academy of Art and Culture Ödülünü aldı. Adı, doğduğu il olan Diyarbakır’da bir bulvara verildi.
“Bir anlamda İkinci Yeninin babası sayılan ve Sıkı Şairlerden ya da Sivil Şairlerden Sezai Karakoç…” (Ece Ayhan)
“Köpük şiiri dergilerde parça parça yayımlanırken bile birçok şairin ilgisini çekmiş, yılın en iyi şiirlerinden biri olarak övülmüştü.” (Memet Fuat)
“Ruhun Dirilişi beni en çok etkileyen kitaptır. Yirmi ciltlik peygamberler tarihine gerek yok; Yitik Cennet var ya.” (İsmet Özel)
“Hızırla Kırk Saat’e destan ağırlığı taşıyan, insana bu baskıyı yapan bir roman diyeceğim gelir. Asırların amacı olarak biriken bir medeniyetin iç romanı. Fakat bir yerde de çabuk bir deyişle, bir açıklamayı da mümkün kılacağı için, bir opera.” (Cahit Zarifoğlu)
“Bir Sezai Karakoç vardır Sayın Cumhurbaşkanım. (…) Kendi hâlinde alçakgönüllü bir insandır; ama alelâde bir insan değildir. Milletlerin tarihinde ancak beş yüz yılda, bin yılda bir tesadüf edilen ve bu mesut tesadüfe o milletlerin kültür ve sosyal hayatlarında büyük değişikliklere sebep olan bir sanat ve Ꝡkir adamıdır o. Bizim sanat ve düşünce hayatımızda Mevlâna ve Yunus’tan beri eşine benzerine rastlayamadığımız bir şair, bir mütefekkirdir.” (Ömer Öztürkmen)
“İlhan Berk’in, nesre çevrilemeyecek anlam aradığı yeni şiir kavramına, yine Pazar Postası’nda çıkmış, sözgelişi, şiirimizi götürücülerden Karakoç’un Balkon’u girer mi? Ölçülü, içten, efendice bir şiir olan Balkon’u gerek şiir, gerek nesir yönünden kim anlamsız bulabilir?” (Attilâ İlhan).
ESERLERİ
ŞİİR: Körfez (1959), Şahdamar (1962), Hızırla Kırk Saat (1967), Sesler (1968), Taha’nın Kitabı (1968), Gül Muştusu (1969), Şiirler I (Hızırla Kırk Saat) (1974), Şiirler II (Taha’nın Kitabı, Gül Muştusu) (1974), Şiirler III (Körfez, Şahdamar, Sesler) (1974), Şiirler IV (Zamana Adanmış Sözler) (1975), Şiirler V (Ayinler) (1977), Şiirler VI (Leylâ ile Mecnun) (1980), Şiirler VII (Ateş Dansı) (1987), Şiirler VIII (Alınyazısı Saati) (1989), Şiirler IX (Monna Rosa) (1998), Gün Doğmadan (Bütün Şiirleri) (2000).
HİKÂYE: Hikâyeler I (Meydan Ortaya Çıktığında) (1978), Hikâyeler II (Portreler) (1982).
ELEŞTİRİ: Edebiyat Yazıları I (1982), Edebiyat Yazıları II (1986), Edebiyat Yazıları III (1996).
İNCELEME-ARAŞTIRMA: Yunus Emre (1965), Mehmet Âkif (1968), Mevlâna (1996). TİYATRO: Piyesyer I (1982), Armağan (1997).
DÜŞÜNCE: İslâm’ın Dirilişi (1967), İslâm Toplumunun Ekonomik Strüktürü (1967), Dirilişin Çevresinde (1967), Yazılar (1967), İslâm (1967), Kıyamet Aşısı (1968), Mağara ve Işık (1969), Allah’a İnanma ve İnsanlık (1970), Ölümden Sonra Kalkış (1970), Ruhun Dirilişi (1974), Çağ ve İlham I (1974), Yitik Cennet (1976), İnsanlığın Dirilişi (1976), Diriliş Neslinin Âmentüsü (1976), Çağ ve İlham II (1977), Gündönümü (1977), Çağ ve İlham III (1980), Makamda (1980), Diriliş Muştusu (1980), Çağ ve İlham IV (1986), Düşünceler I (1986), Fizik Ötesi Açısından Ufuklar ve Daha Ötesi I (1995), Fizik Ötesi Açısından Ufuklar ve Daha Ötesi II (1995), Fizik Ötesi Açısından Ufuklar ve Daha Ötesi III (1995), Yapı Taşları ve Kaderimizin Çağrısı I (1996), Yapı Taşları ve Kaderimizin Çağrısı II (1996), Unutuş ve Hatırlayış